مهدی صفی آبادی_ کارآفرینی در ایران، بیش از آن‌که صرفاً پدیده‌ای اقتصادی باشد، مولفه‌ای فرهنگی، تمدنی و هویتی است. سالیان متمادی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی با انتخاب شعارهای سال مبتنی بر اقتصاد مقاومتی، تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی، جهش تولید، رشد دانش‌بنیان و اصلاح الگوی مصرف، بستر فهم عمیق‌تری از کارآفرینی در متن جامعه را فراهم کرده‌اند. اکنون با وجود سامانه‌هایی چون درگاه ملی مجوزها، بخشی از گره‌های ساختاری مرتفع شده و باید تمرکز را بر پایداری فعالیت‌های کارآفرینی با رویکرد «فرهنگ اقتصادی» یا «اقتصاد فرهنگ» قرار داد.
این نوشتار تلاش دارد تا با تحلیل وضعیت موجود، به ارائه‌ی راهکارهایی برای پایداری فعالیت‌های کارآفرینی در سه سطح خانگی، صنفی و دولتی بپردازد و به نقش زیربنایی فرهنگ در این زمینه بپردازد.
بخش اول: نسبت کارآفرینی و فرهنگ
الف) فرهنگ، پیشران یا مانع؟
در بسیاری از کشورها، فرهنگ‌های بومی و اجتماعی، نقشی تعیین‌کننده در توفیق یا شکست پروژه‌های اقتصادی ایفا می‌کنند. در ایران نیز فرهنگ کار، ریسک‌پذیری، خلاقیت، و نگاه به سرمایه‌گذاری، از ارکان اصلی پویایی اقتصاد است. وقتی فرهنگ عمومی با تجلیل از تولیدگر، کارآفرین، هنرمند مولد و نوآور همسو باشد، ساختارهای اقتصادی نیز مسیر پایداری را در پیش می‌گیرند.
ب) جایگاه اقتصاد در هنر و بالعکس
فرهنگ و هنر خود یکی از مهم‌ترین عرصه‌های کارآفرینی در جهان امروز است. صنایع خلاق، صنایع فرهنگی، اقتصاد هنر و حتی نوآوری‌های دیجیتال فرهنگی، جایگاه اقتصاد را به‌عنوان یک نیروی محرک در بطن فرهنگ تثبیت کرده‌اند. از سوی دیگر، درک اقتصادی از رفتارهای فرهنگی می‌تواند به اصلاح سیاست‌گذاری‌های کلان کمک کند.
بخش دوم: سطح خانگی؛ اقتصاد خانواده محور
الف) توانمندسازی فرهنگی برای کارآفرینی خانگی
در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی، خانه همواره یک مرکز تولید فرهنگی و حتی اقتصادی بوده است. در دهه‌های گذشته، با ورود تکنولوژی‌های جدید، بستر مناسبی برای توسعه‌ی کسب‌وکارهای خانگی فراهم آمده است.
راهکارها:
ـ آموزش مفاهیم اقتصاد خانواده و کارآفرینی به زبان ساده از دوران مدرسه.
ـ حمایت از زنان هنرمند، خیاطان، طراحان صنایع‌دستی و تولیدات محتوایی (پادکست، صفحه‌های هنری).
ـ آموزش کسب‌وکار در بستر فضای مجازی، فروش اینترنتی و مهارت‌های برندینگ شخصی.
ـ ایجاد حلقه‌های فرهنگی محلی برای تبادل تجربه بین خانواده‌های کارآفرین.
ب) استفاده از فرهنگ بومی
بسیاری از مشاغل خانگی با ریشه‌های فرهنگی ـ محلی قابل احیاء هستند: قالیبافی، قلم‌زنی، آشپزی سنتی، داستان‌سرایی، ترجمه آثار بومی به زبان‌های دیگر و... باید با شناسایی این ظرفیت‌ها، مشوق‌هایی فرهنگی و مالی برای احیای آن‌ها در نظر گرفته شود.
بخش سوم: سطح صنفی؛ تقویت نهادهای میان‌دار
الف) نهاد صنفی؛ از مجوز تا مسئولیت اجتماعی
اتحادیه‌ها، انجمن‌ها، کانون‌های هنری و صنفی، پل ارتباطی میان تولیدگر و سیاست‌گذار هستند. این نهادها اگر نگاه فرهنگی داشته باشند، می‌توانند الگوساز، هدایت‌گر و حافظ منافع صنف باشند.
راهکارها:
ـ آموزش فرهنگ تعامل، رقابت سالم و حقوق اقتصادی اعضا در صنوف فرهنگی.
ـ ترویج مسئولیت اجتماعی در صنف (کمک به جوانان مستعد، نشر تجارب).
ـ راه‌اندازی رویدادهای کارآفرینی فرهنگی مانند جشنواره فروش آثار هنری، بازارچه‌های خیریه، نمایشگاه نوآوری فرهنگی.
ب) اقتصاد هنر به مثابه صنف
هنرمندان، نویسندگان، گرافیست‌ها، فعالان انیمیشن و بازی‌سازی دیجیتال، در صورت سازمان‌دهی صنفی منسجم، می‌توانند یک اقتصاد واقعی مولد ایجاد کنند. باید «هنر» را از حالت صرفاً آرمانی خارج و به عنوان یک کالای فرهنگی ارزشمند در بازار اقتصاد رسمی وارد کرد.
بخش چهارم: سطح دولتی؛ سیاست‌گذاری و زیرساخت‌ها
الف) فرهنگ‌سازی برای دولت‌سازی
یکی از مهم‌ترین رسالت‌های دولت، ایجاد فرهنگ اقتصادمحور در نهادهای حکومتی است. اگر قانون‌گذار، مدیران اجرایی، سازمان‌های دولتی و فرهنگی به پیوست‌های فرهنگی و اقتصادی تصمیم‌های خود توجه کنند، پایداری تضمین خواهد شد.
راهکارها:
ـ تدوین پیوست فرهنگی ـ اقتصادی برای هر پروژه ملی.
ـ الزام به ارزیابی فرهنگی مجوزها در کنار ارزیابی‌های اقتصادی.
ـ شناسایی و معرفی کارآفرینان موفق در بخش فرهنگ و هنر در رسانه‌های ملی.
ـ توسعه شهرک‌های فرهنگی (صنایع خلاق، استارت‌آپ‌های فرهنگی، نمایشگاه‌های دائمی).
ب) استفاده از ظرفیت درگاه ملی مجوزها
با راه‌اندازی درگاه ملی مجوزها، موانع جدی در مسیر شروع کسب‌وکارهای فرهنگی کاهش یافته، اما همچنان نیاز به تسهیل‌های بیشتر داریم.
پیشنهادها:
ـ اختصاص بخش ویژه برای مشاغل فرهنگی و هنری در سامانه.
ـ کاهش زمان صدور مجوزهای تولید، نشر، گالری، آموزشگاه و...
ـ اعطای تسهیلات کم‌بهره به مشاغل فرهنگی ثبت‌شده.
ـ نظارت هوشمندانه، نه محدودکننده، بر فعالیت‌های هنری مردمی.
بخش پنجم: ۷۰ موضوع فرهنگی کارآفرینی برای یک سال
در ادامه به مناسبت هفتاد موضوع برای ۷ روز هفته در طول یک سال، نمونه‌هایی از موضوعات روزانه پیرامون «فرهنگ کارآفرینی» ارائه می‌شود:
شنبه‌ها: فرهنگ خانواده و کارآفرینی/ اقتصاد خانواده‌محور/ فرزندپروری با رویکرد خلاقانه/ کارآفرینی زنان خانه‌دار/ قصه‌گویی و میراث فرهنگی/ فضای مجازی در خانه/الگوی مصرف خانواده/تفریح و اقتصاد خانوادگی.
یکشنبه‌ها: هنر و اقتصاد خلاق
صنایع دستی بومی/کارآفرینی در موسیقی سنتی/اقتصاد فیلم کوتاه/گالری‌های خانگی/سوغات فرهنگی/هنرهای خیابانی و درآمدزایی/ داستان‌نویسی بومی.
دوشنبه‌ها: آموزش، علم و مهارت
مهارت‌آموزی فرهنگی/کتاب و نشر دیجیتال/پادکست‌های بومی/بازی‌سازی ایرانی/آموزش هنر به نوجوانان/دانشگاه کارآفرین/هنر و هوش مصنوعی.
سه‌شنبه‌ها: کارآفرینی نوجوانان
استارت‌آپ‌های نوجوان/بازارچه‌های دانش‌آموزی/هنر کودکانه و فروشگاه/پلتفرم‌های خلاق نوجوانانه/الگوبرداری از مشاهیر نوجوان/نقاشی و فروش آثار کودک/داستان‌نویسی دانش‌آموزی.
چهارشنبه‌ها: شهر و اقتصاد فرهنگی
خیابان‌های هنری/بازارچه‌های فرهنگی در محلات/معماری بومی/گردشگری فرهنگی/سینما و توسعه محلی/جشنواره‌های محلی/هویت شهری و هنر.
پنج‌شنبه‌ها: رسانه و فضای مجازی
برندینگ شخصی هنرمندان/طراحی پوستر و گرافیک/تولید محتوای هنری/فروشگاه‌های دیجیتال/اینفلوئنسر فرهنگی/اخلاق رسانه‌ای/تولید انیمیشن و موشن.
جمعه‌ها: تفکر، دین و فرهنگ کار
سبک زندگی اسلامی در اقتصاد/کار در سیره اهل بیت/وقف برای کسب‌وکارهای فرهنگی/مسجد و کارآفرینی/خطبه‌های اقتصادی/مفهوم حلال در اقتصاد هنر/فلسفه کار در تمدن اسلامی.
کارآفرینی، اگر در بستر فرهنگ ریشه‌دار شود، می‌تواند نیرویی خلاق، پایدار و تحول‌ساز در سطح ملی باشد. امروز بیش از هر زمان دیگری، نیازمند پیوند بین فرهنگ و اقتصاد هستیم؛ چه در خانه‌ها، چه در نهادهای صنفی، و چه در سطح سیاست‌گذاری. توجه به صنایع خلاق، گسترش آموزش مهارت‌های فرهنگی، بهره‌گیری از تکنولوژی و بازتعریف الگوهای مصرف، می‌تواند مسیر پایداری فعالیت‌های اقتصادی را در همه سطوح تضمین کند.
اکنون که درگاه‌های قانونی برای صدور مجوز فعالیت فراهم شده، باید ذهن‌ها و دل‌ها را برای درک ضرورت اقتصاد فرهنگی آماده ساخت. کارآفرین فرهنگی، فقط تولیدکننده کالا نیست؛ بلکه سازنده تمدن است.