سیده سارا حسینی _ در روزهایی که قطع برق در اوج گرمای تابستان خوزستان زندگی را برایمان دشوار کرده، این پرسش به‌درستی در ذهن شکل می‌گیرد که نیاکان ما چگونه بدون کولر، برق و مصالح صنعتی، در چنین اقلیمی دوام می‌آوردند؟
پاسخ در معماری هوشمند و بومی نهفته است؛ معماری‌ای که در هماهنگی کامل با طبیعت و اقلیم هر منطقه شکل گرفته بود. در شهرهایی چون شوشتر و دزفول، ساختارهایی مانند شوادون ـ فضاهایی دو یا سه طبقه در زیرزمین ـ با طراحی دقیق و علمی، گرمای سوزان تابستان را به هوایی مطبوع بدل می‌کردند. این فضاها بدون نیاز به تجهیزات مدرن، تنها با تکیه بر درک عمیق از اقلیم و گردش طبیعی هوا، خنک می‌شدند.
در آن دوران، خبری از سیمان، بلوک و دیگر مصالح صنعتی نبود. مصالح، طبیعی، بومی و سازگار با اقلیم بودند. در اهواز، خانه‌های قدیمی اغلب دارای زیرزمین بودند و برخی نیز بادگیرهایی ساده اما کارآمد داشتند؛ بادگیرهایی که با ارتفاعی اندک از سطح بام، نسیم را به درون اتاق‌ها و زیرزمین هدایت می‌کردند.
در رامهرمز نیز خانه‌های قدیمی دارای زیرزمین و گاه شوادون بودند. برخی خانه‌ها بادگیر هم داشتند؛ بادگیرهایی که مانند نمونه‌های اهواز، جریان هوا را به اتاق‌ها، زیرزمین و شوادون می‌رساندند. این هماهنگی میان فضا، مصالح و جریان هوا، تاب‌آوری زندگی را در اقلیم گرم خوزستان ممکن می‌ساخت.
در شهرهای صنعتی‌تر مانند امیدیه، اهواز، مسجدسلیمان و آبادان، اگرچه معماری مدرن‌تری به چشم می‌خورد، اما همچنان اصل سازگاری با اقلیم حفظ شده بود. خانه‌ها دیوارهایی ضخیم و سقف‌هایی شیروانی داشتند که با ایجاد لایه‌ای از هوای محبوس، عایق حرارتی مؤثری فراهم می‌کردند. حیاط‌های وسیع با درختان و چمن‌زارها نیز در کاهش دمای محیط نقش مهمی ایفا می‌کردند.
اما ما به‌یکباره و بدون آمادگی، با ورود مدرنیته، از آن همه تجربه و دانایی بومی فاصله گرفتیم. درختان را از شهرها حذف کردیم و جای آن‌ها را آسفالت گرفت. خانه‌ها فشرده، بی‌نفس، و ساخته‌شده از مصالحی شدند که مدام تغییر می‌کنند، بی‌آن‌که به اقلیم، بافت شهری یا آسایش انسان‌ها توجه شود.
امروز شهرهای ما دیگر تاب‌آور نیستند. از فضاهایی سرزنده، خنک، و انسانی، به محیط‌هایی خشن، داغ و بی‌روح تبدیل شده‌اند. به‌گونه‌ای که تنها با قطع چند ساعته برق، زندگی از جریان می‌افتد.
کاشت درختان در پیاده‌روها، حیاط خانه‌ها و فضاهای عمومی، از ساده‌ترین و مؤثرترین اقداماتی است که می‌توان برای کاهش شدت گرما در شهرها انجام داد.
در گذشته، کوچه‌های ما ساباط‌هایی داشتند که با ایجاد سایه و جریان هوا، نقش مهمی در خنک‌سازی محیط ایفا می‌کردند.
همچنین، کاهش تراکم‌سازی و پرهیز از ساخت‌وسازهای فشرده، از دیگر راهکارهای مؤثر در کاهش دمای شهری و بهبود کیفیت زندگی شهری است.